گروه تولیدی ابهر ورمی کالچر Abhar Vermiculture Group

 

در سالهای گذشته ،تعدادی از افراد به عنوان منبع درآمد و یا ابزاری برای مدیریت پسماندهای زباله ای ارگانیک شروع به پرورش کرم خاکی نموده اند ،بعضی ها نیز با باور کردن ادعاهای غیر معقول عده ای افراد سودجو در مورد وجود پتانسیل های وسیع فروش کرم مانند واحدهای بزرگ انهدام و بازیافت زباله و مصارف کشاورزی و نیز به عنوان منبع غنی پروتئینی در غذای حیوانات وارد این عرصه شده اند .

صرف نظر از این ادعاها ،در حال حاضر در کشورهای مستعد توریسم و جاذب گردشگر با جاذبه های طبیعی بیشترین تجارت کرم خاکی به عنوان طعمه برای ورزش ماهیگیری از آبهای تازه می باشد .

گرچه بازارهای دیگر نیز برای فروش کرم خاکی موجود است اما رقابت بسیار شدیدی برای فروش وجود دارد . در حال حاضر تحقیق و جستجو بر روی کاربردهای دیگر کرم در سرتاسر جهان در جریان است ،اما گشودن بازارهای جدید برای کرم خاکی و کود حاصل از آن ( Casting ) آهسته و نامعلوم خواهد بود ،بنابراین علاقه مندی برای ورود به فعالیت پرورش و تجارت کرم خاکی باید با تحقیق دقیق بر روی پتانسیل های محلی فروش و سایر بازارهای مصرف مطمئن صورت گیرد . از طرف دیگر باید به این نکته توجه شود که پرورش دهندگان بزرگ کرم خاکی از طریق فروش کرم خاکی ،ورمی کمپوست ،دریافت هزینه های انهدام مواد ارگانیکی از شرکت های جمع آوری و دفن زباله و حمل آن به مراکز پرورش کرم جهت تغذیه و بازیافت مواد ارگانیک درآمد کسب می کنند که در مورد کشور ما ایران باید به نکات فوق توجه بیشتری نمود و اینکه آیا امکان چنین منابع درآمدی وجود دارد یا نه ؟ بویژه اگر هدف از شروع پرورش کرم ایجاد یک شغل تمام وقت و دائمی باشد .

برای ورود به مبحث پرورش ،ابتدا باید کلیاتی را مورد بحث قرار دهیم که برای درک بهتر مطالب مفید به نظر میرسند .

 

◄ تولید ورمی کمپوست ( Vermicomposting ) : فرآیندی است که در آن پسماندها و زباله های ارگانیک به مدفوع کرمی ( Verm Casting ) که یکی از بهترین مواد ارگانیک بارور کننده خاک می باشد تبدیل می گردد ،با این تفاوت که در این فرآیند به جای ایجاد شرایط مناسب جهت پرورش و تکثیر کرم خاکی ،تمرکز بر روی عمل آوری زباله ها و مواد زائد ارگانیک و تبدیل آن به ورمی کمپوست می باشد ،بنابراین در این پروسه نرخ رشد کرم از نظر اندازه و تولید مثل آن نسبت به سیستم های پرورش و تکثیر کرم یا به عبارت دیگر ورمی کالچر (  Vermiculture) کمتر

 

می باشد و با توجه به اینکه موسسات بزرگ تولید ورمی کمپوست اصلی ترین درآمد خود را از طریق دریافت هزینه انهدام زباله ها بدست می آورند ،تکثیر و فروش کرم برای آنان در درجه چندم اهمیت می باشد .

 

◄پرورش کرم خاکی ( Vermiculture ) : پروسه ای است که در آن هدف و تمرکز ،ایجاد شرایط مطلوب برای رشد و تولید مثل و سلامت کرم است و یا به عبارت دیگر هدف تکثیر کرم می باشد . پرورش دهندگان کرم معمولاً مواد اولیه خریداری کرده و به محل پرورش حمل میکنند و یا اینکه با پرداخت هزینه ،آن را در محل کارگاه تحویل می گیرند و برخی نیز با پرداخت هزینه آماده سازی مواد ( Precomposting ) و حمل آن به فارم اقدام به پرورش می کنند .

آنچه که در کلیه موارد فوق مشترک می باشد پرداخت هزینه جهت بدست آوردن مواد اولیه مناسب جهت تکثیر و پرورش کرم می باشد . این پرورش دهندگان از طریق فروش کرم و گاهی از طریق فروش ورمی کست درآمد کسب می کنند . به علاوه گاهی نیز پرورش دهندگان از طریق تولیدات وابسته نظیر فروش کارتن حمل کرم ،مخازن پرورش کرم ،لوازم برداشت ،کتاب و فیلم های آموزشی ویدئویی درآمد بدست می آورند .

 

◄ پتانسیل های فروش کرم خاکی و ورمی کمپوست و ورمی کست  :

 

چندین گزینه برای فروش کرم خاکی در دسترس تولیدکنندگان می باشد . ورمی کمپوسترهای خانگی ،تولید کنندگان کوچک ورمی کمپوست ،کشاورزان ، هچری های ماهی ، فروشگاه های ماهیان زینتی ،فروشگاه های حیوانات خانگی ،باغ وحش ها ،پرورش دهندگان تفریحی پرندگان ،پرورش دهندگان مرغ های ارگانیک که کرم خاکی را به عنوان منبع غذایی حیوانات خریداری می کنند .

انجام تبلیغات در روزنامه های محلی ،مجلات تخصصی و اینترنت می تواند جهت فروش کرم مفید واقع شود .

 

دیگر بازارهای فروش کرم خاکی عبارتند از :

 

-        تاسیسات و کارگاه های تولید ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ

-        پرورش دهندگان کرم که برای اولین بار می خواهند وارد این تجارت و فعالیت شوند

 

 

-        موسسات و شرکت هایی که جهت بازیافت پسماند های غذا و دیگر مواد ارگانیک از کرم خاکی استفاده می کنند نظیر زندان ها ،بیمارستان ها ،مدارس ،دانشکده ها و دانشگاه ها ،رستوران ها و مغازه های خواروبار فروشی و ساختمان های اداری ( که در حال حاضر در ایران متداول نمی باشد )

-        کشاورزان و دامدارانی که مایل به تولید ورمی کمپوست از مدفوع حیوانات خود دارند ( شامل دامداران ،مرغداران ،پرورش دهندگان خرگوش و اسب )

-        صنایع با ضایعات ارگانیکی مناسب جهت تغذیه کرم خاکی ،نظیر کاغذسازی ،کارتن سازی، آبجو سازی ،ژنراتورهای بیوگاز ،عمل وری مواد غذایی ،کنسروسازی و آسیاب پنبه و غیره

 

تعدادی از پرورش دهندگان کرم خاکی روی فروش ورمی کمپوست به جای فروش کرم تمرکز می کنند .

ورمی کمپوست مخلوطی از مدفوع کرم و مواد ارگانیک تجزیه شده می باشد که در یک مخزن جا داده شده است .

ترکیبات مغذی ورمی کمپوست به نوع مواد اولیه بستر و مواد مصرفی توسط کرم وابسته است . مطالعات نشان داده است که ورمی کمپوست رشد گیاهان را افزایش میدهد و به درمان بیماریهای ناشی از کمبود مواد مغذی در گیاه کمک می کند ،فعالیت میکروبی خاک را توسعه می دهد و همچنین میزان توان حفظ و نگهداری آب و هوادهی و میزان تخلخل و نفوذپذیری خاک را بهبود می بخشد ولی به دلیل قیمت بالای ورمی کمپوست در مقایسه با کودهای شیمیایی و تجاری دیگر ،استفاده از آن به عنوان تامین کننده نیازهای خاک و یا به عنوان افزایش دهنده رشد گیاه توسط کشاورزانی که در مقیاس های بزرگ و تجاری کشت و کار می کنند عمومیت نیافته است ،با این وجود استفاده از ورمی کمپوست توسط باغداران و کشاورزانی که به تولید محصولات ارگانیک ( فاقد هرگونه مواد شیمیایی ) می اندیشند در حال افزایش است و بصورت تجاری به عنوان تامین کننده نیازهای خاک به خزانه دارها و بعنوان محیط کشت گیاهی برای پرورش دهندگان گل های زینتی فروخته می شود .

تحقیقات ثابت کرده است که مزیت های موجود در ورمی کمپوست به گسترش بازارهای فروش آن کمک به سزایی می کند ،بنابراین تولید محصول با کیفیت بالا می تواند راهگشای توسعه بازارهای موجود باشد .

ورمی کمپوست ممکن است در مقادیر و اندازه های مختلف بسته بندی  فروخته شود و یا به صورت ترکیبی از خاک و مقادیر ورمی کمپوست بسته بندی گردد .

 

درحال حاضر بازارهای فروش ورمی کمپوست شامل مراکز توسعه خانگی فضای سبز ،خزانه های گیاهی ،سازندگان چشم اندازهای سبز و مناظر گیاهی ،گلخانه ها ،فروشگاه های تامین کننده لوازم باغبانی ،زنجیره های خواروبار فروشی ،گلفروشی ها می باشند که جمعیت های علاقه مند به گل و گیاه و فضای سبز هستند .

تولید نسبتاًجدیدی که به تازگی به بازار ارائه شده است ،تی کمپوست ( Teacompost )یا چای ورمی کمپوست است که به صورت مایع می باشد . چای ورمی کمپوست حاوی مواد ارگانیکی ،میکروارگانیسم ها و مواد مغذی استخراج شده از ورمی کمپوست می باشد که بر خلاف ورمی کمپوست و کمپوست می تواند بطور مستقیم بر روی شاخ و برگ درختان استفاده شود و به طور انتشاری بیماریهای ناشی از کمبودها را در گیاه بهبود بخشد . تی کنمپوست همچنین به عنوان یک ماده مکمل میان دو وعده استفاده از ورمی کمپوست جهت افزایش فعالیت بیولوژیکی گیاه به کار می رود .

تی کمپوست مایعی که بصورت شیرابه از ته مخازن پرورش بیرون می آید نیست بلکه مایعات اضافی حاصل از فعالیت کرم ها و میکروارگانسیم های درون مواد ارگانیک هضم شده و تجزیه شده بستر می باشد که از کف و یا بستر های پرورش به بیرون نشت می کند و یا استخراج می شود . مواد استخراج شده از مواد هضم نشده ممکن است حاوی پاتوژن ها و مواد شیمیایی سمی باشد که برای گیاهان و انسان مضر باشند ،بنابراین اطمینان از سلامت آن قبل از مصرف ضروری است .

لازم به ذکر است که قبل از تلاش برای تولید چای ورمی کمپوست ،در مورد چگونگی تولید آن بطور کامل تحقیق نمایید و بررسی کنید که از چه تجهیزاتی استفاده می شود و با مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر ،دانش خود را در این زمینه افزایش دهید و با افراد و مراکزی که آن را تولید می کنند ملاقات و بازدید داشته باشید .

اطلاعات در مورد تی کمپوست را می توانید از طریق موتورهای جستجوگر اینترنت و موسسات وابسته به صنایع فوق به دست آورید . آدرس اینترنتی www.composttea.org می تواند در این زمینه مفید باشد .

 

 

گروه تولیدی ابهر ورمی کالچر Abhar Vermiculture Group...

گروه تولیدی ابهر ورمی کالچر Abhar Vermiculture Group...

گروه تولیدی ابهر ورمی کالچر Abhar Vermiculture Group...

v:* {behavior:url(#default#VML);}o:* {behavior:url(#default#VML);}w:* {behavior:url(#default#VML);}.shape {behavior:url(#default#VML);}    مقدمه :  در سالهای گذشته ،تعدادی از افرادبه عنوان منبع درآمد و یا ابزاری برای مدیریت پسماندهای زباله ای ارگانیک شروع بهپرورش کرم خاکی نموده اند ،بعضی ها نیز با باور کردن ادعاهای غیر معقول عده ایافراد سودجو در مورد وجود پتانسیل های وسیع فروش کرم مانند واحدهای بزرگ انهدام وبازیافت زباله و مصارف کشاورزی و نیز به عنوان منبع غنی پروتئینی در غذای حیواناتوارد این عرصه شده اند . صرف نظر از این ادعاها ،در حال حاضردر کشورهای مستعد توریسم و جاذب گردشگر با جاذبه های طبیعی بیشترین تجارت کرم خاکیبه عنوان طعمه برای ورزش ماهیگیری از آبهای تازه می باشد . گرچه بازارهای دیگر نیز برای فروشکرم خاکی موجود است اما رقابت بسیار شدیدی برای فروش وجود دارد . در حال حاضرتحقیق و جستجو بر روی کاربردهای دیگر کرم در سرتاسر جهان در جریان است ،اما گشودنبازارهای جدید برای کرم خاکی و کود حاصل از آن ( Casting) آهسته و نامعلوم خواهد بود ،بنابراین علاقه مندی برای ورود به فعالیت پرورش وتجارت کرم خاکی باید با تحقیق دقیق بر روی پتانسیل های محلی فروش و سایر بازارهایمصرف مطمئن صورت گیرد . از طرف دیگر باید به این نکته توجه شود که پرورش دهندگانبزرگ کرم خاکی از طریق فروش کرم خاکی ،ورمی کمپوست ،دریافت هزینه های انهدام موادارگانیکی از شرکت های جمع آوری و دفن زباله و حمل آن به مراکز پرورش کرم جهت تغذیهو بازیافت مواد ارگانیک درآمد کسب می کنند که در مورد کشور ما ایران باید به نکاتفوق توجه بیشتری نمود و اینکه آیا امکان چنین منابع درآمدی وجود دارد یا نه ؟بویژه اگر هدف از شروع پرورش کرم ایجاد یک شغل تمام وقت و دائمی باشد . برای ورود بهمبحث پرورش ،ابتدا باید کلیاتی را مورد بحث قرار دهیم که برای درک بهتر مطالب مفیدبه نظر میرسند . ◄ تولیدورمی کمپوست ( Vermicomposting ) :فرآیندی است که در آن پسماندها و زباله های ارگانیک به مدفوع کرمی ( Verm Casting ) که یکی از بهترین مواد ارگانیک بارورکننده خاک می باشد تبدیل می گردد ،با این تفاوت که در این فرآیند به جای ایجادشرایط مناسب جهت پرورش و تکثیر کرم خاکی ،تمرکز بر روی عمل آوری زباله ها و موادزائد ارگانیک و تبدیل آن به ورمی کمپوست می باشد ،بنابراین در این پروسه نرخ رشدکرم از نظر اندازه و تولید مثل آن نسبت به سیستم های پرورش و تکثیر کرم یا بهعبارت دیگر ورمی کالچر (  Vermiculture) کمتر  می باشد و باتوجه به اینکه موسسات بزرگ تولید ورمی کمپوست اصلی ترین درآمد خود را از طریقدریافت هزینه انهدام زباله ها بدست می آورند ،تکثیر و فروش کرم برای آنان در درجهچندم اهمیت می باشد . ◄پرورش کرمخاکی ( Vermiculture ) : پروسهای است که در آن هدف و تمرکز ،ایجاد شرایط مطلوب برای رشد و تولید مثل و سلامت کرماست و یا به عبارت دیگر هدف تکثیر کرم می باشد . پرورش دهندگان کرم معمولاً مواداولیه خریداری کرده و به محل پرورش حمل میکنند و یا اینکه با پرداخت هزینه ،آن رادر محل کارگاه تحویل می گیرند و برخی نیز با پرداخت هزینه آماده سازی مواد ( Precomposting ) و حمل آن به فارم اقدام به پرورش می کنند.آنچه که درکلیه موارد فوق مشترک می باشد پرداخت هزینه جهت بدست آوردن مواد اولیه مناسب جهتتکثیر و پرورش کرم می باشد . این پرورش دهندگان از طریق فروش کرم و گاهی از طریقفروش ورمی کست درآمد کسب می کنند . به علاوه گاهی نیز پرورش دهندگان از طریقتولیدات وابسته نظیر فروش کارتن حمل کرم ،مخازن پرورش کرم ،لوازم برداشت ،کتاب وفیلم های آموزشی ویدئویی درآمد بدست می آورند . ◄ پتانسیل هایفروش کرم خاکی و ورمی کمپوست و ورمی کست  : چندین گزینهبرای فروش کرم خاکی در دسترس تولیدکنندگان می باشد . ورمی کمپوسترهای خانگی ،تولیدکنندگان کوچک ورمی کمپوست ،کشاورزان ، هچری های ماهی ، فروشگاه های ماهیان زینتی،فروشگاه های حیوانات خانگی ،باغ وحش ها ،پرورش دهندگان تفریحی پرندگان ،پرورشدهندگان مرغ های ارگانیک که کرم خاکی را به عنوان منبع غذایی حیوانات خریداری میکنند .انجام تبلیغاتدر روزنامه های محلی ،مجلات تخصصی و اینترنت می تواند جهت فروش کرم مفید واقع شود. دیگر بازارهایفروش کرم خاکی عبارتند از : -       تاسیسات وکارگاه های تولید ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ-       پرورش دهندگانکرم که برای اولین بار می خواهند وارد این تجارت و فعالیت شوند   -       موسسات و شرکتهایی که جهت بازیافت پسماند های غذا و دیگر مواد ارگانیک از کرم خاکی استفاده میکنند نظیر زندان ها ،بیمارستان ها ،مدارس ،دانشکده ها و دانشگاه ها ،رستوران ها ومغازه های خواروبار فروشی و ساختمان های اداری ( که در حال حاضر در ایران متداولنمی باشد )-       کشاورزان ودامدارانی که مایل به تولید ورمی کمپوست از مدفوع حیوانات خود دارند ( شاملدامداران ،مرغداران ،پرورش دهندگان خرگوش و اسب ) -       صنایع باضایعات ارگانیکی مناسب جهت تغذیه کرم خاکی ،نظیر کاغذسازی ،کارتن سازی، آبجو سازی،ژنراتورهای بیوگاز ،عمل وری مواد غذایی ،کنسروسازی و آسیاب پنبه و غیره  تعدادی ازپرورش دهندگان کرم خاکی روی فروش ورمی کمپوست به جای فروش کرم تمرکز می کنند . ورمی کمپوستمخلوطی از مدفوع کرم و مواد ارگانیک تجزیه شده می باشد که در یک مخزن جا داده شدهاست .ترکیبات مغذیورمی کمپوست به نوع مواد اولیه بستر و مواد مصرفی توسط کرم وابسته است . مطالعاتنشان داده است که ورمی کمپوست رشد گیاهان را افزایش میدهد و به درمان بیماریهایناشی از کمبود مواد مغذی در گیاه کمک می کند ،فعالیت میکروبی خاک را توسعه می دهدو همچنین میزان توان حفظ و نگهداری آب و هوادهی و میزان تخلخل و نفوذپذیری خاک رابهبود می بخشد ولی به دلیل قیمت بالای ورمی کمپوست در مقایسه با کودهای شیمیایی وتجاری دیگر ،استفاده از آن به عنوان تامین کننده نیازهای خاک و یا به عنوان افزایشدهنده رشد گیاه توسط کشاورزانی که در مقیاس های بزرگ و تجاری کشت و کار می کنندعمومیت نیافته است ،با این وجود استفاده از ورمی کمپوست توسط باغداران و کشاورزانیکه به تولید محصولات ارگانیک ( فاقد هرگونه مواد شیمیایی ) می اندیشند در حالافزایش است و بصورت تجاری به عنوان تامین کننده نیازهای خاک به خزانه دارها وبعنوان محیط کشت گیاهی برای پرورش دهندگان گل های زینتی فروخته می شود . تحقیقات ثابتکرده است که مزیت های موجود در ورمی کمپوست به گسترش بازارهای فروش آن کمک بهسزایی می کند ،بنابراین تولید محصول با کیفیت بالا می تواند راهگشای توسعهبازارهای موجود باشد .ورمی کمپوستممکن است در مقادیر و اندازه های مختلف بسته بندی فروخته شود و یا به صورت ترکیبی از خاک و مقادیر ورمی کمپوست بسته بندیگردد .  درحال حاضربازارهای فروش ورمی کمپوست شامل مراکز توسعه خانگی فضای سبز ،خزانه های گیاهی،سازندگان چشم اندازهای سبز و مناظر گیاهی ،گلخانه ها ،فروشگاه های تامین کنندهلوازم باغبانی ،زنجیره های خواروبار فروشی ،گلفروشی ها می باشند که جمعیت هایعلاقه مند به گل و گیاه و فضای سبز هستند .تولیدنسبتاًجدیدی که به تازگی به بازار ارائه شده است ،تی کمپوست ( Teacompost )یا چای ورمی کمپوست است که به صورت مایع میباشد . چای ورمی کمپوست حاوی مواد ارگانیکی ،میکروارگانیسم ها و مواد مغذی استخراجشده از ورمی کمپوست می باشد که بر خلاف ورمی کمپوست و کمپوست می تواند بطور مستقیمبر روی شاخ و برگ درختان استفاده شود و به طور انتشاری بیماریهای ناشی از کمبودهارا در گیاه بهبود بخشد . تی کنمپوست همچنین به عنوان یک ماده مکمل میان دو وعدهاستفاده از ورمی کمپوست جهت افزایش فعالیت بیولوژیکی گیاه به کار می رود .تی کمپوستمایعی که بصورت شیرابه از ته مخازن پرورش بیرون می آید نیست بلکه مایعات اضافیحاصل از فعالیت کرم ها و میکروارگانسیم های درون مواد ارگانیک هضم شده و تجزیه شدهبستر می باشد که از کف و یا بستر های پرورش به بیرون نشت می کند و یا استخراج میشود . مواد استخراج شده از مواد هضم نشده ممکن است حاوی پاتوژن ها و مواد شیمیاییسمی باشد که برای گیاهان و انسان مضر باشند ،بنابراین اطمینان از سلامت آن قبل ازمصرف ضروری است . لازم به ذکراست که قبل از تلاش برای تولید چای ورمی کمپوست ،در مورد چگونگی تولید آن بطورکامل تحقیق نمایید و بررسی کنید که از چه تجهیزاتی استفاده می شود و با مطالعه وکسب اطلاعات بیشتر ،دانش خود را در این زمینه افزایش دهید و با افراد و مراکزی کهآن را تولید می کنند ملاقات و بازدید داشته باشید . اطلاعات درمورد تی کمپوست را می توانید از طریق موتورهای جستجوگر اینترنت و موسسات وابسته بهصنایع فوق به دست آورید . آدرس اینترنتی www.composttea.orgمی تواند در این زمینه مفید باشد .       پس از ارائهمقدمات ،قبل از ورود به مبحث پرورش کرم خاکی لازم است تا حدودی با خصوصیات کرم هایقابل پرورش در این صنعت آشنا شویم تا بتوانیم در خصوص پرورش ،عملکرد بهتر وبالاتری داشته باشیم . طبقه بندی کرم خاکی : کرم خاکی جزوبی مهرگان خاکزی می باشد که دارای هزاران جنس است که بر اساس نوع رفتارشان در محیطهای طبیعی به 3 دسته تقسیم بندی می شوند .1 ) گونههای Anecic : کهبوسیله دو نوع مشهور خزنده شب ( Night Crawles) و لامبریکوس ترس تریس ( Lumbricus Terres tris) شناخته می شوند .این گونه هادر عمق 10 الی 15 سانتی متری خاک سوراخ هایی عمودی و دائمی و پایدار حفر می کنند واز پسماند های ارگانیک سطح خاک تغذیه می کنند و آن را به هوموس ( Humus ) تبدیل می کنند . اگر این گونه را از خانههای دائمی خود محروم کنند ،تولید مثل و رشد آنها متوقف می شود . بنابراین نیاز بهسازگاری بیشتری دارند . 2 ) گونه های Endogeic : این گونه هاحفره های افقی و وسیعی را حفر می کنند و بیشتر وقت خود را در آن می مانند و ازعناصر موجود در خاک تغذیه می کنند و مواد ارگانیکی را تجزیه می نمایند ،این گونهها تنها گونه هایی هستندکه حقیقتاً مقادیر زیادی خاک را می خورند و از طریق خاکحرکت می کنند و با این کار باعث مخلوط شدن و هوادهی خاک شده و مینرال ها و عناصرمعدنی را به خاک سطحی ترکیب می کنند . 3 ) گونه های Epigeic : همان گونه کهاز نامشان پیداست گونه های سطحی زی هستند ،حفره های دائمی حفر نمی کنند و آنها رادر مناطق غنی از مواد ارگانیک ،مانند لایه های سطحی خاک در جنگل ها ،زیر شاخ و برگها ،تنه های پوسیده و یا در توده های کود می توان یافت .این گونه هاحفره های عمیق در خاک حفر نمی کنند و خوردن مواد ارگانیک غنی را ترجیح می دهند .     گونه های Epigeic به سادگی برای سیستم های پرورش کرم و تولیدورمی کمپوست سازگاری می یابند . مشهورترین گونه ها در این گروه ایزینیا فتیدا ( Eisenia fetida ) و ایزینیا آندره ای ( Eisenia andreii ) می باشند که تقریباً 80 تا 90 درصد کرمهای خاکی پرورش یافته در موسسات و تاسیسات تجاری در مقیاس بزرگ را تشکیل می دهند ودر این مبحث نیز عمده بحث ما در خصوص همین گونه ها خواهد بود .                      بیولوژی کرم خاکی :                   ساختمانفیزیکی کرم خاکی در میان تمام گونه ها مشابه است ،کرم خاکی متعلق به گروه Phylum Annelida می باشد که به معنی حلقه داران است . حلقههای اطراف کرم سگمنت ( Segment ) نامیده میشود . ایزنیا فتیداکه Red worm نیز نامیده می شود 95 سگمنت دارد ،در حالیکه خزنده شب ( Night crawles ) دارایحدود 150 سگمنت است .  بدن کرم هایخاکی خطی شکل ، فاقد هرگونه برآمدگی زائد ویا اندام های حسی میباشد که آنها را قادر می سازد تا به سادگی در خاک حرکت کنند .کرم های خاکی دارایسیستم عصبی ،دستگاه گردش خون ،دستگاه گوارش و سیستم های ترشحی و عضلانی و تولیدمثلی توسعه یافته ای می باشند . سر یا انتهایقدامی کرم خاکی دارای بخشی به نام Prostomiumاست که قسمتی از دهان را پوشش می دهد و کرم را قادر می سازد تا با استفاده از آنبه زور در خاک شکاف باز کرده و حرکت کند بریستل ها یا Setae ها زائده های موئی شکل روی حلقه ها می باشندکه می توانند انقباض و انبساط یابند و با این کار به حرکت کرم کمک می کنند .                موکوس لغزندهای به وسیله غده های پوستی بدن کرم ترشح می شود که حرکت کرم ها از طریق خاک و کندنحفره و دفع مواد را تسهیل می کند .  دستگاه گوارشکرم در طول بدن او کشیده شده است . کرم ها خاک را که شامل پسماند های تجزیه شدهمواد ارگانیک و یا بقایای برگ گیاهان روی سطح خاک می باشد را می بلعند ،موادبلعیده شده بوسیله عضلات قدرت مند مخلوط شده و با حرکت از طریق دستگاه گوارش بامایع پر از آنزیم ترشح شده از بدن جاندار آغشته و ترکیب می شود . مایعات هضم کنندهباعث رها سازی آمینواسیدها ،قندها ،باکتری ها ،قارچ ها ،پروتوزوآها، نماتودها ودیگر میکروارگانیسم ها می شود . مواد دفع شدهعلاوه بر مواد ذکر شده دارای قسمتی از مواد غذایی گیاهی و یا حیوانی تجزیه شده میباشد که توسط کرم بلعیده شده است . ملکول هایی که ساده تر هستند از طریق اندامروده ای جذب شده و جهت تولید انرژی و تولیدات سلولی و حیاتی کرم مورد استفاده قرارمی گیرند .  کرم های خاکی اندام اختصاصی جهت تنفسندارند و از طریق پوست تنفس می کنند ،به همین جهت برای تسهیل در عمل تنفس نیازمندباقی ماندن در محیط مرطوب را دارند . کرم های خاکی مانند نیاکان آبزی خود قادرهستند در زیر آب ،ماه ها به زندگی خود ادامه دهند ولی در محیط خشک خواهند مرد .         رنگدانه قرمزپوست کرم های خاکی آنها را در مقابل اشعه ماوراء بنفش حساس ساخته است ،بطوری کهوقتی به مدت کمی در مواجهه با اشعه قوی نور خورشید قرار گیرند این امر باعث فلجیدر برخی از کرم ها شده و مواجهه طولانی مدت آنها را خواهد کشت . کرم های خاکیکه در چاله های فاضلاب بعد از بارندگی مرده دیده میشوند احتمالاً به دلیل قرارگرفتن در معرض نور آفتاب مرده اند و نه به دلیل خفگی یا غرق شدن در آب ،چونکه آنهامیتوانند مدت ها در زیر آب زنده بمانند .  در هر حال کرم های خاکی زمانی که اکسیژن حفره هابدلایل مختلف از قبیل نفوذ آب باران فاقد اکسیژن در خاک و بیرون رانده شدن اکسیژناز فضاهای خاک کم می شود شروع به خروج از خاک و مهاجرت می نمایند .  سلول هایچشایی در نزدیک دهان کرم های خاکی قرار دارند که آنها را قادر می سازند تا طعمبرخی غذاها را تشخیص داده و برخی را به بعضی غذاها ترجیح دهند . تجربه نشان دادهاست که آنها زمانی که کرفس در دسترس باشد کلم را نمی خورند و زمانی که برگ هویج دردسترس باشد از خوردن کرفس اجتناب می کنند .  کرم خاکیموجودی هرمافرودیت است یعنی هم اندام تولید مثلی ماده و هم نر را دارا می باشد .تخم ها و اسپرم های کرم خاکی هر کدام به طور جداگانه قرار دارند که این مانع لقاحخود به خودی تخم ها می گردد . وقتی کرم ها جفت گیری می کنند از طرف سر مقابل همقرار می گیرند و به طور مستقیم اسپرم های خود را مبادله می کنند ، جالب اینجاست کهتخم ها در همان زمان بارور نمی شوند و باروری تخم ها بعداً اتفاق می افتد به طوریکه تخم بالغ و اسپرم به وسیله اندامی به نام کلیتلوم ( Clitellum ) پس از اینکهکوکون ها تولید شدند با همدیگر مواجه می شوند و بارور می گردند . ( کلیتلوم اندامزین مانند متورمی است که در نزدیکی سر جاندار قرار دارد و در ضمن وسیله ای جهتتشخیص بلوغ کرم نیز می باشد ) .                    داخل کوکون ها،سلول های اسپرم تخم ها را بارور می کنند و سپس کوکون ها از بدن حیوان سر خورده ووارد بستر می شوند . تعداد کرم های داخل هر کوکون و طول زمانی که جهت خروج کرم هااز تخم صرف می شود و نیز رسیدن کر م به بلوغ جنسی به گونه های کرم و وضعیت محیطیبستگی دارد . در مورد ایزنیا فتیدا تقریباً 4 بچه کرم از هر کوکون در مدت 30 الی75 روز خارج می شوند و حدود 53 الی 76 روز طول می کشد تا کرم های نوزاد به بلوغجنسی برسند . کوکون ها ازلحاظ اندازه و شکل به دانه های انگور شباهت دارند به طوری که یک انتهای آن گرد وانتهای دیگر آن کمی نوک تیز است . کوکون ها در ابتدا به رنگ زرد کم رنگ هستند وسپس وقتی کرم های داخل آن آماده هچ می شوند به رنگ قهوه ای در می آیند .نکته اینکهکرم های خاکی تنها به وسیله اسپرم های اعضای گونه خود می توانند بارور شوند وادعای وجود هیبرید در کرم ها درست نمی باشد .        تولید کرمخاکی :  پرورش کرمخاکی بر خلاف بسیاری از جانداران به حداقل توجه برای پرورش نیازمند می باشد ،اماباید بطور منظم و دقیق برنامه ریزی شده باشد . فاکتورهای کلیدی موثر در رشد ،تولید مثل و سلامتکرم خاکی عبارتنداز : رطوبت – دما – هوادهی یا اکسیژن رسانی – PH – مواد غذایی . که در ادامه آنها را مورد بحث قرار خواهیمداد .  1)    دما :کرمهای خاکی در دمای 13 الی 30 درجه سانتی گراد زندگی و تولید مثل می کنند و برایتولید مناسب و رشد و فعالیت ایده آل دمای لازم 5/15 تا 6/26 درجه سانتی گراد میباشد و دمای بستر باید بین 5/15 تا 1/21 درجه سانتی گراد باشد تا تولید متراکمکوکون ها و هچ آنها تسهیل گردد ،اگر دمای بستر بطور فزاینده ای بالا برود می توانآن را به وسیله آبپاشی ،قرار دادن فن در بالا و یا نزدیک سیستم و یا کاستن ازمیزان استفاده از غذا کنترل نمود . 2)    رطوبت :کرمخاکی جهت انجام تنفس از طریق پوست خود به رطوبت کافی نیازمند است ،بنابراین بهبستر با رطوبت ثابت در حدود 60 تا 85 درصد احتیاج دارد ( رطوبت کافی و تر بودنبستر ولی نه به صورت غرقاب ) .  کرمها باید از نور مستقیم آفتاب محافظت شوند به طوری که نور آفتاب باعث خشک شدن وگرمای زیاد نشود .  نکته : یکیاز روش های افزایش کوکون این است که پس از اینکه کرم ها در بستر به طور کامل مستقرشدند ،آب دادن بستر برای مدت چند روز قطع شود ( به طوری که 5/2 تا 5 سانتی متر ازسطح بستر رطوبت کمی داشته باشد ) ،سپس بسترها به حد کافی تا بازگشت به وضعیت توصیهشده آبیاری و مرطوب گردد .    3)    هوادهی و اکسیژن رسانی :کرمهای خاکی می توانند در محیط های با اکسیژن نسبتاً کم و دی اکسید کربن بالا زندهبمانند و حتی در زیر آب حاوی اکسیژن غیرمحلول به زندگی خود ادامه دهند ولی درصورتی که هیچ اکسیژنی وجود نداشته باشد کرم ها خواهند مرد .گاهیممکن است به دلیل اینکه بستر بیش از اندازه خیس باشد و یا مقادیر زیادی غذا به کرمها داده شده باشد مقدار اکسیژن کاهش یابد که با کاهش مقادیر رطوبت و کم کردنغذادهی و برگرداندن و هم زدن بستر با چنگک و یا چهارشاخ می توان مقدار اکسیژن رابه حد ایده آل برگرداند . برگرداندن بستر هر 2 الی 3 هفته یکبار و یا در مواقعضروری به هوادهی بستر کمک خواهد کرد . 4)    PH :PH محیط نشان دهنده اسیدی بودن ،قلیایی بودن ویا خنثی بودن بستر می باشد . کرم های خاکی در محدوده PH2/4 تا 8 می توانند رشد کنند ،ولی در تولید تجاری باید سعی شود PH بستر کرم در محدوده خنثی یعنی بین 8/6 تا2/7 نگاه داشته شود . به طور هفتگی مقدار PHباید در سه سطح بستر که شامل :  سطح موادغذایی –عمق5/7 سانتی متری – عمق 20 سانتی متری اندازه گیری شود . اگر وضعیت بستر اسیدیتشخیص داده شد مخلوط کردن کربنات کلسیم با مواد بستر علاج و درمان وضعیت موجود است. ( پاشیدن 200 گرم آهک در هر متر مربع سطح بستر و آبیاری کردن بستر مناسب است ) .وضعیتقلیایی در بستر به ندرت ممکن است مشاهده گردد ولی در صورت مشاهده ،اضافه کردن پیتماس ( Peat moss ) خشک به بستر تا رسیدن PH به مقدار 8/6 تا 2/7 می تواند چاره کار باشد. تاسیس واحدپرورش کرم خاکی : اولین قدم درایجاد واحد پرورش کرم خاکی مشخص کردن هدف از پرورش است . بدین  معنی که باید مشخص شود که هدف ،تولید و تکثیرکرم است یا هدف تولید کود حاصل از پرورش یعنی ورمی کمپوست می باشد ،چون ایندو اگرچه ظاهراً یکی هستند ولی تفاوت های اساسی در نحوه تامین مواد غذایی وتاسیسات و امکانات مورد نیاز دارند .    از آنجایی که نحوه تولید و روش های آن در درجهدوم اهمیت است لذا پس از هدف گذاری و پاسخ به سئوالات زیر می توان اقدام به پرورشنمود . سئوالاتعبارتنداز : 1)     چگونه محصول تولیدی فروخته خواهد شد ؟2)     درآمد مورد نظر شما چقدر است ؟3)     آیا هدف ایجاد یک شغل تمام وقت است یا نیمه وقت ؟4)     در این مورد چه تجربه ای دارید ؟5)     آیا منطقه جهت فروش Castingو کرم خاکی دارای فرصت فروش می باشد ؟6)     آیا قادر به حرکت به سمت تولید ،توسعه کار و فروش محصولهستید ؟7)     رقبای شما چه کسانی هستند و شما چگونه می توانید متفاوتباشید ؟8)     چه منابع مالی در دسترس شماست ؟9)     چه منابع فیزیکی از قبیل زمین ،ساختمان ،ماشین آلات و منابعکاری و انسانی دارید ؟10)                       آیا می خواهیدتنها کار کنید یا به صورت شراکت با دیگران ؟11)                       در چه نوع آبو هوایی می خواهید فعالیت کنید ؟ ( این سئوال در چگونگی نیاز به سایه و تجهیزات وسایر موارد موثر است ) قدم بعدییادگیری هرچه بیشتر درباره پرورش کرم خاکی و نیازهای رایج و پروژه ای این صنعت میباشد . خواندن کتاب ،بولتن ،نشریه ،مجلات ،تماشای فیلم های آموزشی ،توجه کردن به مکانهای فروش ،سمینارها و کنفرانس ها میتوانند مفید واقع شوند .همزمان با جمعآوری اطلاعات از طریق خرید یا درست کردن یک مخزن به پرورش کرم خاکی در مقیاس کوچکتر اقدام نمایید ،این کار شما را قادر می سازد تا به صورت مستقیم در مورد چیزی کهعلاقه مند به پرورش آن هستید بیشتر یاد بگیرید و با چالش ها و نیازهای نگهداری آنآشنا شوید .پرورش کرم خاکیبه همراه پرورش دام اغلب روش موفقی جهت متنوع کردن محصولات تولیدی و بازار است .پرورش کرم در ضایعات تولیدی گله های دام زنده و سپس استفاده حیوانات از گیاهانپرورش یافته با مدفوع کرم زنجیره غذایی را کامل می کند .    برخی پرورش دهندگان خرگوش با ایجاد واحد پرورشدرست در زیر قفس خرگوش ها به طوری که مدفوع بطور مستقیم روی بستر کرم ها ریخته شوددرآمد ثانویه ای را از پرورش کرم کسب می کنند .  انتخاب محل جهتایجاد واحد پرورش و اینکه در محیط سرپوشیده باشد یا در محیط باز به نوع آب و هوا،نوع سیستم مورد استفاده ،منابع مالی در دسترس ،هدف از پرورش کرم بستگی دارد . همانطوری کهقبلاً اشاره شد آستانه تحمل کرم خاکی جهت انجام فرآیند تولید 13 تا 26 درجه سانتیگراد است و دماهای بالا و پایین مقادیر فوق فعالیت کرم را از نطر تغذیه و تولیدمثل کاهش خواهد داد و برای به حداکثر رساندن سطح تولید کرم ،دما باید بین 5/15 تا21 درجه حفظ شود ،بنابراین برای رسیدن به این دما و حفظ آن به برخی از انواع سایهبان ها و عایق کاری و تاسیسات گرمایشی و خنک کننده و . . . نیاز است که می توانددما را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگاه دارد . بستر هایایجاد شده در محیط های باز باید در محلی قرار گیرند که خوب سایه داشته و یاسقف جهت ایجاد سایه وجود داشته باشد . در محیط های بسته بستر ها باید درجایی قرار گیرند که از زهکشی و تهویه کافی برخوردار باشند . از وجود آب والکتریسیته مطمئن شوید زیرا که برای واحد پرورش شما ضروری است ( چون مقدار فراوانیآب جهت حفظ رطوبت بستر کرم ها مورد نیاز است و الکتریسیته نیز جهت روشنایی و کنترلدما مانند فن ها و سیستم های حرارتی و ... ضروری است ) نکته : نوربیشترین تاثیر را در جلوگیری از خروج کرم ها از بستر دارد . بستر کرمها : بستر ها ممکناست از مواد مختلفی نظیر الوار ،سیمان ،بلوک های سیمانی و بسیاری از مواد دیگرساخته شوند . توجه داشتهباشید که چوب قرمز و سایر الوارهای معطر و اسانس دار نباید استفاده شود زیرا آنهاحاوی تانیک اسید و رزین هستند که برای کرم ها مضر است .نکته : چوبکاج به دلیل اینکه پس از آبیاری نرم می شود و کرم ها شروع به خوردن آن می کنندنباید مصرف شود .   پرورش دهندگانکرم خاکی گاهی لوازمی مانند بشکه فلزی یا چوبی نصف شده ،یخچال پوسیده ،تانکرهایکهنه آب ،پوسته ماشین لباسشویی و دیگر کانتینرهای چوبی و فلزی بزرگ را در صورتی که ارزان یارایگان بدست آید استفاده می کنند . این لوازم در صورتی که دارای کف جامد و یا محکمباشند باید سوراخ گردند تا مایعات اضافی بتواند زهکشی شود و دارای درب سوراخ دارباشند تا از ورود شکارچیان کرم خاکی مانند پرندگان و موش کیسه دار و موش کور و رتها محافظت شوند .مناسب ترینعرض برای ایجاد بستر جهت فعالیت کرم خاکی حدود 90 سانتی متراست و حداقل طول 5/2 متر در نظر گرفته می شود ،ولی از نظر طول محدودیتیوجود ندارد . برخی پرورشدهندگان دوست دارند در طول بسترها در فواصل هر 5/2 تا 3 متری دیواره حایلی ایجادنمایند تا تقسیم بندی و برداشت و تمیز کردن و غذادهی بسترها به راحتی صورت گیرد وبرخی ترجیح می دهند هیچ حایلی در طول بستر وجود نداشته باشد ( بیشتر سلیقه ای است) .عمق بستر بایدحدود 30 تا 60 سانتی متر باشد . اگر یخبندان دائمی و یا گرمای مضاعفی در منطقهوجود داشته باشد ،ساختمان بستر را در عمق 30تا 60 سانتی متری زیر زمین قرار میدهند تا کرم ها از نوسانات دمایی از قبیل یخبندان و گرمای زیاد حفظ شوند . فاصله ایده آلبین بسترها 90 سانتی متر است که این فاصله اجازه می دهد تا ردیف هابصورت دستی یا ماشینی غذادهی ،برداشت یا تمیز شوند . مسیر طولی بسترهای کرمخاکی و سایه بان باید موازی با مسیر باد باشد . به عنوان مثال زمانی که باد غالبمنطقه از غرب به شرق می وزد ،بسترها باید در امتداد غرب به شرق قرار گیرند تاکمترین سطح برخورد با باد شدید را داشته باشند . همان طوری کهقبلاً شرح داده شد تحت شرایط معینی کرم های خاکی تمایل به خارج شدن از بسترهایشانرا دارند ،بنابراین برخی از پرورش دهندگان تلاش می کنند تا با رفع معایب و یاایجاد موانع از مهاجرت کرم ها جلوگیری کنند . برخی در بالایبستر در روزهای بارانی و مه آلود لامپ روشن می کنند و برخی دیگر روی بستر توری پهنمی کنند و بعضی در کناره های بستر با ایجاد لبه یا برآمدگی به پهنای تقریبی 5سانتی متر مانع مهاجرت کرم ها می شوند و برخی جهت به دام انداختن کرم ها از تودههای مرطوب کود ،مدفوع کرم یا کمپوست و یا زیلو و قالیچه قدیمی در مجاورت مخازن یامسیر مهاجرت استفاده می کنند تا کرم ها بیرون نروند .   گرچه بسترهایدرون مخزن به طور رایج و متداول به وسیله پرورش دهندگان کرم استفاده می شوند امابرخی افراد برای ایجاد واحدهای بزرگ و بسیار بزرگ با رعایت اصول اولیه حاکم برپرورش روشهای دیگری را نظیر سیستم Windrow یا پشته ای،سیستم Wedge یا کشویی و سیستم  Continuous – Flow – reactor یارآکتورهای جریان مداوم و بسیاری روش های دیگر ابداع کرده و مورد استفاده قرار میدهند .  ما در اینجادر خصوص سه روش فوق توضیحات مختصری خواهیم داد .   1)    سیستم Windrowیا پشته ای :دراین سیستم پشته ای از بستر و مواد غذایی بصورت خطی و ردیفی به ارتفاع حدود 60 تا90 سانتی متر روی زمین ریخته می شود و کرم ها درون این بستر آماده تزریق می شوند وپس از گذشت مدت زمان معینی که معمولاً 2 تا 6 ماه است برداشت می شوند . اینسیستم به طور وسیعی هم در محیط های باز و هم در محیط های بسته مورد استفاده قرارمی‌گیرد ،اما نیازمند مقادیر زیادی زمین و یا ساختمان بزرگ است .  2)    سیستم Wedgeیا کشویی :اینسیستم ،سیستم تعدیل شده ای از Windrow می باشد کهحداکثر فضا و انجام آسان برداشت را به دلیل اینکه نیازی به جداسازی کرم از ورمیکمپوست ندارد فراهم می آورد . موادارگانیک بستر در زاویه 45 درجه در مجاور پشته های رسیده ریخته می شود . پشته ها می تواننددر محوطه بسته یا باز قرار گیرند . برای ایجاد بستر می توان از یک لودر کمک گرفت .پشته ای به عرض 2/1 تا 3 متر و طول دلخواه ایجاد می شود . عمق پشته در ابتدا حدود30 تا 45 سانتی متر است . پس از آن حدود 5 کیلوگرم کرم خاکی به ازای هر متر مربعسطح ( بیش از یک پوند کرم در فوت مربع ) به پشته اضافه می شود ،پس از تزریق کرممتعاقب آن یک لایه 5 تا 5/7 سانتی متری از مواد ارگانیک به طور هفتگی به پشتهاضافه می گردد . ( در هوای سرد این لایه را می توان 5/7 تا 15 سانتی متر در نظرگرفت ) . پس از آن که عمق پشته ها به 60 تا 90 سانتی متر رسید پشته جدیدی در یکگوشه و در مقابل اولین پشته و در عرض آن ایجاد می شود و بدین ترتیب با توجه بهاینکه کرم ها تمایل دارند به سمت مواد غذایی تازه تر حرکت کنند ،کرم ها به سمتپشته جدید مهاجرت می نمایند و به همان ترتیبی که ذکر شد لایه ای از مواد غذایی هر  هفتهبه پشته اضافه می شود تا عمق آن نیز به 60 تا 90 سانتی متر برسد ،در این موقع پشتهسوم ایجاد می شود و به همین ترتیب ادامه می یابد . کرم ها دائماً از طریق پهلویپشته قدیمی تر به سمت پشته جدیدتر حرکت می کنند و پس از 2 الی 6 ماه اولین پشته وبه ترتیب زمانی پشته های بعدی برداشت می شوند . 3)    سیستم Continuous-flow-reactorsیا سیستم رآکتورهای جریان مداوم :اینسیستم در مقالات مختلف به اسم Flow-Trough systemنیز دیده می شود ،ولی صرف نظر از اسم ،آنچه که مهم است نوع عملکرد این سیستممی باشد که بر اساس این اصل که کرم ها تمایل دارند در سطح تغذیه کرده و مدفوع خودرا در زیر بستر دفع کنند برنامه ریزی شده است . اینسیستم دارای بسترهایی با دیواره های جانبی و کف توری می باشد ،سوراخ های کفمعمولاً در ابعاد 10 × 5 سانتی متر یا 5 × 5 سانتی متر می باشند و هنگامی کهسیستم برقرار شد یک لایه از روزنامه بر روی توری پهن می شود تا از ریخته شدن بستراز طریق توری در ابتدای کار جلوگیری به عمل آید . تقریباً 30 سانتی متر بستر رویروزنامه پخش شود و سپس 5/2 تا 5 کیلوگرم بر متر مربع سطح بستر کرم خاکی تزریق میگردد و لایه نازکی مواد غذایی روی آن اضافه می گردد . پس از گذشت مدت معین ،ورمیکمپوست تولید شده و رسیده در لایه زیرین بستر و روی توری به وسیله تیغه ای که درستبر روی شبکه توری قرار دارد تراشیده شده و به ظرف سینی در زیر سیستم ریخته می شود. رطوبت بستر مانع ریخته شدن مابقی بستر به زیر سیستم می باشد . به این ترتیب بازمان بندی مشخص برداشت ورمی کمپوست از لایه زیرین صورت می گیرد . اینسیستم می تواند نسبتاً ساده وبه صورت دستی و یا بصورت کاملاً اتوماتیک صورت گیرد .برای ایجاد حداکثر کارایی ،سیستم باید در محیطی کاملاً پوشیده و کنترل شده از نظردما و رطوبت و PH و ... قرار گیرد .       مواد مورداستفاده در بستر : به طور کلی هرنوع ضایعات ارگانیک شامل زباله های گیاهی ،مدفوع های حیوانی با مواد حجم دهندهزیاد نطیر کاه و کلش و کارتن و کاغذ و ... ممکن است به عنوان بستر مورد استفادهقرار گیرد . مدفوع خرگوش واسب ایده آل ترین بستر در نظر گرفته می شود . برخی پرورش دهندگان مخلوط خاک لومی-شنی با مواد بستر را مورد استفاده قرار می دهند اما این کار ضروری نیست و حتی ممکناست از نظر هزینه و افزایش زمان کار ،بازدهی را کاهش دهد .  بستر کرم خاکیباید توان نگهداری رطوبت ،متراکم نشدن و شل باقی ماندن را داشته باشئد و نیز نبایدحاوی مقادیر زیاد ترکیبات پروتئینی و نیتروژن ارگانیک باشد چون که این ترکیبات بهسرعت تجزیه می شوند و باعث آزاد شدن آمونیاک می گردند که این خود می تواند باعثبالا رفتن فزاینده PH در بستر تا رقم 8 و یا بیشتر گردد که برایکرم ها شدیداً زیان آور است .مواد داخلبستر در صورتی که قبلاً به طور مناسبی تجزیه نشده باشند ،در اثر فعالیتمیکروارگانیسم‌های تجزیه کننده افزایش دما پیدا خواهند کرد و اگر حاوی مقادیرزیادتر کربوهیدرات که به آسانی قابل تجزیه است باشد این افزایش حرارت مضاعف خواهدشد که این وضعیت سبب فرار کرم ها و در صورت عدم امکان فرار باعث مرگ آنها خواهد شد. از این رو این نوع مواد قبلاً باید مراحل کمپوست شدن را بگذرانند و یا پس ازکهنه شدن و گذراندن مرحله گرمایشی در پشته های بستر به کار روند . در مواردی کهمواد اولیه بستر از نظر مواد نیتروژنی و پروتئینی فقیر باشد ( نظیر خاک اره و . .. )  در ابتدای پروسه کمپوست شدن می توانمواد غنی از نیتروژن و پروتئین مانند کود نیتروژنه غیر ارگانیک ،پودر خون ،مدفوعمرغ به بستر اضافه کرد . در مورد کود ازته مقدار آن 225 تا 450 گرم به ازای 45کیلوگرم وزن خشک ضایعات و یا میزان 1 درصد مواد خشک خواهد بود . در مرحله پیشکمپوست پشته ها به صورت دوره ای به منظور یکنواخت کردن ضایعات از نظر کهنگی و ورودمواد سطحی به درون پشته ها و نیز توسعه هوادهی آن را مرطوب کرده و برمیگردانیم .پس از اینکه مرحله گرمایشی سپری شد مواد می توانند به عمق 20 تا 25 سانتی متر بهعنوان بستر مورد استفاده قرار گیرند .پس از اینکهبستر مرطوب گردید و کرم ها به آن اضافه شدند بستر را مرطوب نگه دارید ولی نه طوریکه غرقاب ایجاد گردد . هر 2 الی 3 هفته و یا در مواقع لزوم جهت حفظ شلی و اکسیژنبستر در حد مطلوب آن را برگردانید .  نکته : بستررا باید حدود هر 6 ماه برداشت نموده و پرورش را با بستر جدید شروع نمود ،لذا برایاین کار 5/12 تا 15 سانتی متر از سطح فوقانی بستر یعنی جایی که بیشترین تعداد کرمها را در خود دارد برداشت کرده و به بستر جدید انتقال می دهیم ،مابقی بستر به طوریکه شرح داده خواهد شد برداشت شده و باقیمانده کرم ها پس از جداسازی از ورمی کمپوستبه بستر جدید انتقال داده می شوند و فعالیت پرورش به همین ترتیب ادامه می یابد .  غذادهی کرمها :    کرم های خاکی،هرگونه مواد ارگانیک در حال تجزیه و زباله های ارگانیک تولید خانوارها ،کشاورزان،کارخانجات ،مدفوع حیوانات ،کمپوست ،باقیمانده های غذایی ،کارتن ، تکه های کاغذ وهر نوع مواد قابل تجزیه در طبیعت را می توانند مصرف کنند . مدفوع اسب،خوک ،گاو شیری و گوساله پرواری غذایی عالی برای کرم خاکی هستند .  توجه : کودمرغی به دلیل داشتن مقادیر زیاد نیتروژن و مواد معدنی توصیه نمی شود ،ولی اگر بااحتیاط مصرف شود تا 10 درصد حجم مواد غذایی می توان مصرف نمود . اگر موادغذایی از نظر مواد مغذی فقیر باشد باید با مواد حاوی پروتئین بالا و مواد نیتروژندار نظیر دانه ها ،انواع مش ها ( مانند مالت و خمیر نرم و . . . ) پنبه دانهو کود مرغی و . . . تکمیل گردند . مواد حاویمقادیر زیاد کربوهیدرات یا ضایعات چوبی می توانند تا هنگام گذراندن مرحله گرمایشیکمپوست شوند . مواد غذایی ومکمل ها می توانند به طور مستقیم یا پس از مخلوط کردن با 20 الی 30 درصد کود اسبییا خاک اره استفاده شوند که به ضخامت حدود 5/2 تا 5 سانتی متر روی بستر پخش میگردند . توجه : هنگاماستفاده از مدفوع به عنوان مواد غذایی یا بستر ،همیشه باید کرم خاکی را از نظرسازگاری با محیط تست نمود . همین کار را با سایر مواد ارگانیک نیز باید انجام داد. بدین منظور مقداری از مواد مورد نظر را در داخل ظرفی قرار دهید و حدود یک یا دوجین کرم را در داخل آن اضافه کنید وسپس رفتار آنها را به مدت 12 تا 14 ساعت مورددمشاهده قرار دهید ،اگر کرم ها شروع به مصرف مواد غذایی نمودند این مواد مناسب استولی اگر شروع به تلاش جهت خروج از ظرف کرده و یا مردند این مواد مناسب نیستند . (کمپوست کردن مواد ممکن است مشکل را حل کند ) . این  تجربه را باسایر مواد نیز ادامه دهید تا بتوانید تصمیم بگیرید که آیا این مواد می تواند مورداستفاده قرار بگیرد یا نه ؟ کرم ها را بهطور منظم تغذیه نمایید ، یک یا دو بار در هفته ،غذادهی کرم ها و میزان آن را براساس میزان مصرف و آخرین زمان تغذیه و وضعیت کرم ها و بستر برنامه ریزی کنید .وقتی بیشتر مواد غذایی مصرف شد در آن زمان وقت غذادهی مجدد می باشد .   اگر مقادیرزیاد غذا به بستر اضافه گردد ممکن است سبب ایجاد گرمای زیاد و یا وضعیت بی هوازی (کاهش اکسیژن محیط ) و یا ایجاد اسیدیته زیاد گردد که در این صورت به هم زدن بستر وکاهش غذادهی و در صورت اسیدی بودن محیط اضافه کردن کربنات کلسیم می تواند مفیدواقع شود .  اگر به نظر می رسد که کرم ها بزرگتر نمی شوند یاتولید نسل نمی کنند ممکن است به مقادیر اضافی پروتئین نیاز باشد و اضافه کردن دانهها و مش ها و یا پنبه دانه می تواند مشکل را حل کند . برداشت ( Harvesting ) : زمانی که هدفتولید ورمی کمپوست باشد در صورت مناسب بودن تراکم کرم ها ( 10 الی 20 کیلوگرم بهازای هر متر مربع بستر ) در حدود هر 30 روز برای تولید مناسب باید برداشت گردد .این کار باعث ایجاد فضا و همچنین فضای بیشتر برای کرم ها شده و بستر را شل ومتخلخل نگاه میدارد ،بطوری که کرم ها بتوانند آزادانه و راحت جهت تغذیه و تولیدمثل حرکت نمایند و از طرف دیگر می توان کرم های اضافی بر تراکم در نظر گرفته شدهرا برداشت نمود .         روش هایبرداشت : 1)    برداشت مخازن و سطل های پرورش :برداشت مخازنمی تواند به روشهای مختلفی انجام گیرد  رایجترینتکنیک ،برداشت به روش سفره ای است . الف ) روشسفره ای :  در این روش یکتخته یا سفره به طوری که آب نتواند در آن نفوذ کند در کنار یا در عرض بستر کرم هابگذارید . در کنار آن یک یا دو مخزن یا ظرفی که درون آن حاوی حدود 5 سانتی متربستر که قبلاً خیس خورده و آماده می باشد برای کرم های برداشتشده فراهم نمائید . با استفاده از یک چنگال یا چهارشاخ به دقت 10 الی 15 سانتی متراز سطح بستر ( جایی که بیشترین تعداد کرم را در خود دارد ) را بلند کنید و رویسفره یا تخته ای که قبلاً آماده کرده اید بگذارید . در بالای مخزن نور لامپ یاروشنایی آفتاب بتابانید تا کرم ها به سبب فرار از نور به سمت عمق بستر حرکتکنند و با ملایمت قسمت بالای مخزن را برداشت نمایید . چند دقیقه صبر کنید تا  کرم ها دوبارهبه عمق بروند و دوباره ورمی کمپوست را برداشت نمایید و این کار را چندین بار تکرارکنید تا در نهایت توده ای از کرم ها در ته مخزن باقی بمانند ،سپس کرم ها را بهبستری که قبلاً آماده کرده اید منتقل نمایید و سپس بستر روی سفره را نیز به بسترجدید منتقل نمایید .  روش دیگربرداشت توسط جعبه ای است که دارای چهارچوب چوبی و کف توری می باشد .  ب ) روش جعبهای : پس از آماده کردن جعبه فوق ،کود تازه یا هندوانه درون آنقرار دهید و جعبه را روی بستر کرم ها قرار دهید . کرم ها از طریق توری جهت خوردنغذا به سمت جعبه حرکت خواهند کرد و سپس به سادگی جعبه را بردارید و کرم های بدستآمده را به بستر جدید منتقل نمایید و یا جهت فروش آماده کنید .روش مشابهدیگری نیز وجود دارد که کمی ماهرانه تر بوده و کرم ها را نیز از نظر اندازه درجهبندی می نماید . به این ترتیب که 4 جعبه مستطیلی شکل با ابعاد حدودی 75 × 90 سانتی متربا دیواره های چوبی 5/2  تا  10 ساتی متر با کف توری به سایزهای 5/6 – 5 – 2/3 – 6/1 میلی مترفراهم نمایید .  آنها را ازبستر مرطوب و مواد غذایی کرم پر کنید و جعبه ها را به ترتیب سایز توری از بزرگ تربه کوچک تر روی هم بگذارید و سپس جعبه ها را روی بستر مورد نظر قرار دهید و درصورت امکان مقداری در بستر دفن نمایید ،رطوبت بسترهای داخل جعبه ها را در حد مناسبحفظ نمایید و در نتیجه پس از چند روز کرم ها را بر اساس اندازه می توانید در داخلجعبه ها جستجو نمائید . ( جعبه های پایینی حاوی کرم های بزرگ تر و جعبه های بالاییحاوی کرم های کوچک تر می باشند ) .این تکنیک بر اساس این اصل که کرم ها تمایلدارند در سطح تغذیه کنند طراحی شده است و اندازه توری ها مانع از رفتن کرم هایبزرگ تر به سطوح بالاتر می شود .  روش دیگر روش مهاجرتیمی باشد  پ ) روشمهاجرتی : در این روش یک صفحه پلاستیکی حاوی کود تازه روی بستر کرمها قرار می دهند و به این ترتیب کرم ها پس از مدتی در کود تازه تجمع می یابند .  2)    برداشت سیستم پشته ای یا Windrow:در مورد پشتهها با 60 الی 90 سانتی متر ارتفاع ،بصورت معمول بوسیله لودر حدود 15 الی 20 سانتیمتر از لایه رویی بستر را که حاوی بیشترین مقدار کرم ها می باشد برداشت کرده و جهتاستفاده در پشته های جدید به کار میبرند ،مابقی بستر را که به ورمی کمپوست تبدیلشده است جمع آوری کرده و به وسیله سرندهای مکانیکی ،سرند کرده و مابقی کرم هایبدست آمده از این کار را به پشته ها اضافه می کنند و محصول به دست آمده از سرندجهت بسته بندی ارسال می گردد . 3)    برداشت سیستم کشویی یا  Wedge: این سیستماصولاً روشی است که به صورت خود به خودی و بر اساس این اصل که کرم ها از سمت پشتههای کهنه فاقد مواد خوراکی و رطوبت کافی به سمت پشته های جدید و حاوی مواد غذایی ورطوبت کافی حرکت می کنند و پس از 2 تا 6 ماه اولین پشته ها و پس از آن در فواصلزمانی مشخص ،پشته های بعدی برداشت می شوند .    4)    برداشت سیستم های جریان مداوم یا Flow-Throgh :همانطوری کهقبلا ًاشاره شد در این سیستم در کف بستر و دقیقاً در بالای توری کف تیغه ای وجوددارد که به صورت دستی یا هیدرولیک بخشی از بستر را در بالای توری تراش داده و باعثریخته شدن بستر رسیده به پایین توری می گردد .  5)    سرندهای مکانیکی :پرورش دهندگانکرم خاکی در مقیاس های متوسط تا بزرگ از برداشت کننده های مکانیکی کرم خاکیاستفاده می کنند . این ابزار ممکن است به صورت سرند تخت و ویبره ای ( لرزشی ) باشدو یا به صورت غربال استوانه ای شکل به نام Trommelکه متداول تر است باشد که در مورد اخیر Trommelدارای یک سیلندر چرخنده با توری های با سایز های مختلف در اطراف است که در آنسرندهایی با سوراخ های 25/6 میلی متر ( یک چهارم اینچ ) رایج ترین سایز می باشد .                  متوسط اندازهاین وسیله که در صنعت ورمی کالچر مورد استفاده قرار گرفته است 4/2 تا 3 متر طول و60 تا 90 سانتی متر قطر دارد که یک موتور الکتریکی کوچک در یک انتهای سیلندر قرارگرفته و آن را می چرخاند . وقتی سیلندر شروع به چرخش می کند مواد داخل آن نیز درعرض توری می چرخد و مواد موجود در بستر رسیده از یک انتها وارد و به سمتانتهای دیگر سیلندر حرکت می کنند ،این حرکت به جلو با استفاده از خاصیت جاذبه زمینبه دلیل بالا بردن و واژگون کردن سمت ورودی مواد  به صورت دستییا هیدرولیکی صورت می گیرد . وقتی سیلندر می چرخد هر چیز کوچک تر از سوراخ هایسرند به پایین می ریزد و مابقی مواد مسیر خود را تا انتهای خروجی ادامه می دهد واز سیلندر خارج می گردد . در سمت خروجی دستگاه ممکن است یک قیف نصب شده باشد کهکرم ها را از دیگر مواد که پایین ریخته نشده اند جدا کند . سایز بندی -شمارش - وزن کشی : کرم ها بر حسبوزن و یا تعداد فروخته می شوند .  3 سایز برایفروش کرم ها وجود دارد که عبارتنداز : 1)     سایز بستری که شامل تمام سایز های کرم خاکی ازریز تا درشت می شود و جدا کردن لازم ندارد .2)     سایز طعمه ای که کرم های با اندازه های بزرگتر از 26 سانتی متر و با قطر حدود 35 میلی متر را شامل میشود ،که بیشتر در موردگونه های بزرگ تر کرم خاکی نظیر خزنده شب ( Nightcrowles ) مصداق دارد زیرا گونه های کوچک ترنظیر ایزینیا فتیدا به ندرت به عنوان طعمه فروخته می شود .3)     سایز های پرورشی کرم خاکی که بیشتر کرم هایخاکی بالغ با کلیتلوم ( Clitllum ) کاملاً تکاملیافته را در بر می گیرد .    در مورد اولنیاز به سایز بندی نمی باشد و بیشتر بر اساس وزن فروخته می شود ولی مورد دوم و سومنیازمند تفکیک با دست می باشد و این بهترین کار عملی در برداشت این سایز از کرمخاکی می باشد . کرم های خاکی کوچک تر پس از تفکیک فوراً به بستر برگردانده می شوندو سایز های بزرگ تر شمارش و بسته بندی یا وزن می شوند . جهت شمارشتعداد 1000 عدد کرم + 10 درصد یعنی 1100 عدد کرم ( 10 درصد اضافی برای اطمینان ومعامله منصفانه به تعداد اضافه می گردد ) را وزن کرده و به عنوان هزار عدد کرم درنظر می گیرند و این وزن بدست آمده را معیار و ملاک وزن قرار می دهند و با وزن کردن کرم ها می توانند تعداد تقریبی کرمها را به دست آورند .  جهت وزن کشی کرمها در مواقع فروش کرم بر حسب وزن و یا بدست آوردن تعداد تقریبی ، ابتدا کانتینرهایحاوی مقدار مشخصی کود که قبلاً  وزن شدهاست را آماده کرده سپس کرم ها را در داخل کانتینر تزریق نموده و اختلاف وزنی رامحاسبه می کنیم ، عدد حاصل وزن کرم ها می باشد . بسته بندیو حمل : پرورش دهندگانروش های مختلفی را جهت بسته بندی و حمل استفاده می کنند .یکی از موفقترین روش ها استفاده از کارتن های طراحی شده جهت این کار می باشد . این کارتن هاممکن است به صورت آماده در فروشگاه های لوازم ورمی کمپوست موجود باشد . بهر حال درانواع سایزها می توان کرم ها را بسته بندی و حمل نمود ، از 50 تایی گرفته ( جهتطعمه ) تا 2000 تایی .  آنچه مهم استاین است که کارتن های حمل کرم باید دارای مشخصات زیر باشد . 1)     سطح داخلی باید از مقوای چرب شده و یا پلاستیک باشد تا کرمتمایلی به خوردن جعبه نداشته باشد .2)     تعدادی سوراخ کوچک جهت تبادل هوا در آن وجود داشته باشد ودر عین حال کرم نتواند از سوراخ های آن عبور کند . 3)     کرم را تا حدودی در مقابل گرما و سرمای محیط حفظ نماید .  4)     بتواند رطوبت بستر را تا رسیدن محموله به محل مورد نظر حفظنماید .5)     به طور محکم بسته شود 6)     در روی بسته مورد نظر موارد زیر نوشته گروه تولیدی ابهر ورمی کالچر Abhar Vermiculture Group...